Châu Âu cần gấp rút xây dựng hệ thống phòng thủ tên lửa tích hợp, đa tầng nếu muốn sống sót trước mối đe dọa ngày càng tinh vi.

Vòm vàng của Mỹ và lời cảnh tỉnh cho châu Âu

Tuần trước, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố khởi động dự án “Golden Dome for America” (Vòm Vàng cho nước Mỹ), với mục tiêu chấm dứt hoàn toàn các mối đe dọa tên lửa nhằm vào lãnh thổ Mỹ.

Dù tham vọng này mang đậm phong cách chính trị “hoành tráng” của ông Trump, nó phản ánh một thực tế không thể né tránh: hệ thống phòng không và phòng thủ tên lửa của phương Tây hiện đang tụt lại phía sau các đối thủ ngoài phương Tây, cả về năng lực phòng thủ lẫn khả năng răn đe tấn công tương xứng.

Từ các bước tiến của Nga và Trung Quốc trong phát triển tên lửa siêu vượt âm, đến chương trình tên lửa đạn đạo của Triều Tiên, năng lực hạt nhân tiệm cận của Iran và những phát triển ít được nhắc đến của Pakistan, xu hướng chung là rõ ràng: phương Tây đang thiếu cả lá chắn hiệu quả và thanh kiếm răn đe.

Với Mỹ, tuyên bố về vòm vàng báo hiệu một sự chuyển đổi mạnh mẽ—hướng tới kiến trúc tích hợp thế hệ mới gồm các cảm biến không gian, hệ thống đánh chặn ở mặt đất, trên không, trên biển và ngoài khí quyển, được kết nối qua “hạ tầng dữ liệu” kết hợp AI và học máy.

Tuy nhiên, dự án vẫn ở giai đoạn đầu và đối mặt với nhiều thách thức như thiếu linh kiện, tắc nghẽn sản xuất và sự rời rạc giữa các lớp phòng thủ.

Châu Âu đứng trước lỗ hổng phòng không nghiêm trọng

Tại châu Âu, thách thức tuy khác biệt nhưng không kém phần cấp bách. Cuộc chiến Nga–Ukraine cho thấy tên lửa, gồm đạn đạo và hành trình, là vũ khí tàn phá chủ đạo.

Nếu xảy ra chiến tranh quy mô lớn với Nga, các cuộc tấn công bằng tên lửa từ xa sẽ càng đáng sợ, bởi Nga khó có khả năng triển khai lực lượng mặt đất sâu vào lãnh thổ NATO.

Dù vậy, phòng thủ tên lửa từ lâu vẫn bị xem nhẹ trong chính sách quốc phòng châu Âu thậm chí còn kém được ưu tiên hơn cả pháo binh, tác chiến điện tử, UAV hay vận tải chiến lược. Hậu quả là một khoảng trống nguy hiểm trong năng lực bảo vệ bầu trời.

Theo báo Financial Times , năm ngoái NATO chỉ sở hữu chưa đến 5% năng lực phòng không cần thiết để bảo vệ Đông Âu.

Hiện nay, chỉ một số ít quốc gia châu Âu sở hữu tên lửa có khả năng tấn công vào các mục tiêu quan trọng của Nga từ sườn phía đông NATO, trong đó Pháp và Anh là hai nước duy nhất có tên lửa đạn đạo tầm xa trên 1.000 km.

Kho dự trữ tên lửa hiện có cũng không đủ để duy trì một chiến dịch dài ngày nếu răn đe thất bại.

Trong khi đó, Nga có kho tên lửa đa dạng và dồi dào hơn rất nhiều và châu Âu khó có thể đạt được sự cân bằng trong tương lai gần.

Cơ hội vẫn còn, nhưng thời gian không đứng về phía châu Âu

Một số dấu hiệu tích cực đang xuất hiện. Sáng kiến ELSA (European Long-Range Strike Approach) được kỳ vọng sẽ nâng cao năng lực tự chủ trong sản xuất tên lửa, tăng dự trữ và đa dạng hóa hệ thống hỏa lực tầm xa.

Về phòng thủ, Sáng kiến Lá chắn Trời châu Âu (ESSI) do Đức khởi xướng từ năm 2022 tuy tiến độ còn chậm nhưng vẫn là nền tảng tiềm năng. Kế hoạch ReArm Europe/Readiness 2030 của Ủy ban châu Âu cũng xếp phòng không và tên lửa vào nhóm ưu tiên.

Hội nghị bộ trưởng quốc phòng NATO vào tháng 6 tới được kỳ vọng sẽ đặt ra các mục tiêu năng lực mới cho các nước thành viên, trong đó năng lực phòng thủ tên lửa tích hợp (IAMD) và tấn công tầm xa nhiều khả năng sẽ là ưu tiên hàng đầu.

Để bắt kịp cuộc đua này, châu Âu cần hành động khẩn cấp với chiến lược rõ ràng: đẩy nhanh mua sắm, hợp tác sâu hơn với Mỹ, Israel, Hàn Quốc; Đảm bảo mọi quốc gia NATO đều có vai trò; Đồng thời phát triển hệ thống tên lửa trên bộ, trên không và trên biển.

Bài học từ Mỹ là rõ ràng: đừng để các hệ thống rời rạc khiến kiến trúc phòng thủ thất bại. Một “hệ thống của các hệ thống” cần được thiết kế trên nền tảng dữ liệu thống nhất và kết nối xuyên miền tác chiến.

Ngoài ra, năng lực công nghiệp quốc phòng châu Âu cần được mở rộng nhanh chóng. Các thành phần then chốt như đầu dò, cảm biến, động cơ nhiên liệu rắn đang có nhu cầu tăng vọt toàn cầu, hơn 18 quốc gia hiện đã sử dụng hệ thống Patriot.

Châu Âu không chỉ chạy đua với thời gian mà còn cạnh tranh khốc liệt về năng lực sản xuất.

Cuối cùng, yếu tố cơ động và sống còn của các hệ thống phòng thủ phải được ưu tiên. Các bệ phóng cơ động, mạng cảm biến phân tán sẽ giúp chúng tránh bị triệt hạ ngay từ đầu bởi đối phương có khả năng tấn công chính xác và do thám liên tục.

Dù vậy, cần nhấn mạnh: không có hệ thống nào, dù của châu Âu hay Mỹ, có thể bảo vệ hoàn toàn trước một cuộc tấn công chiến lược toàn diện. Ưu thế vẫn thuộc về phe tấn công. Tuy nhiên, châu Âu có thể và phải, lựa chọn kỹ lưỡng điều gì cần bảo vệ và bảo vệ như thế nào.