Một Trung Quốc – mà công chúng có thể gọi là \"Trung Quốc triển vọng\", được định hình bởi những tập đoàn công nghệ hùng mạnh. Nhưng còn có một hình ảnh \"Trung Quốc ảm đạm\" khác.

Hình ảnh hai Trung Quốc trái ngược

Có hai hình dung về Trung Quốc trong nhận thức của người Mỹ: Một là một siêu cường công nghệ và sản xuất đang trên đà dẫn dắt thế giới. Một là một nền kinh tế đang trên bờ vực suy thoái.

Mỗi hình dung này đều phản ánh một khía cạnh có thật của Trung Quốc, theo New York Times.

Một Trung Quốc – mà công chúng có thể gọi là "Trung Quốc triển vọng" – được định hình bởi những công ty như start-up A.I. DeepSeek, gã khổng lồ xe điện BYD và tập đoàn công nghệ hùng mạnh Huawei. Tất cả đều là những tên tuổi dẫn đầu về đổi mới sáng tạo.

Jensen Huang, nhà lãnh đạo của gã khổng lồ chip Nvidia tại Thung lũng Silicon, cho rằng Trung Quốc "không hề thua kém" Mỹ trong phát triển trí tuệ nhân tạo. Không ít chuyên gia cũng tuyên bố Trung Quốc sẽ thống trị thế kỷ 21.

Trung Quốc còn lại – "Trung Quốc ảm đạm" – lại vẽ nên một bức tranh hoàn toàn khác: chi tiêu tiêu dùng trì trệ, tỷ lệ thất nghiệp gia tăng, khủng hoảng nhà ở kinh niên và một cộng đồng doanh nghiệp đang phải gồng mình đối phó với tác động của chiến tranh thương mại.

Tổng thống Mỹ Donald Trump, trong nỗ lực đàm phán giải pháp cho cuộc chiến thương mại, phải đối mặt với cả hai hình ảnh này đến từ đối thủ địa chính trị lớn nhất.

Việc thấu hiểu Trung Quốc trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Sợ hãi trước những thành công của họ, hay cảm thấy được an ủi từ những khó khăn kinh tế mà quốc gia tỷ dân đang trải qua, đều không đủ. Để thực sự hiểu về đối thủ lớn nhất của Mỹ, cần phải nhìn ra cách mà hai bộ mặt của Trung Quốc có thể cùng tồn tại.

"Người Mỹ có quá nhiều quan niệm được tô vẽ về Trung Quốc," Dong Jielin, cựu giám đốc tại Thung lũng Silicon chuyên nghiên cứu các chính sách khoa học công nghệ của Trung Quốc, cho biết.

"Một số người hy vọng có thể giải quyết các vấn đề của nước Mỹ bằng cách làm theo phương pháp của Trung Quốc, nhưng điều đó rõ ràng sẽ không hiệu quả. Họ không nhận ra rằng các giải pháp của Trung Quốc luôn đi kèm với cái giá rất đắt”.

Cũng giống như Mỹ, Trung Quốc là một quốc gia khổng lồ đầy rẫy sự tương phản: duyên hải và nội địa, miền bắc và miền nam, thành thị và nông thôn, giàu và nghèo, khu vực nhà nước và khu vực tư nhân, thế hệ X và thế hệ Z.

Bất chấp chiến tranh thương mại, các doanh nhân và nhà đầu tư công nghệ Trung Quốc trong vài tuần qua lại tỏ ra lạc quan hơn bất kỳ thời điểm nào trong ba năm trở lại đây.

Niềm hy vọng của họ bắt nguồn từ bước đột phá của DeepSeek vào đầu năm nay. Hai nhà đầu tư mạo hiểm chia sẻ rằng họ dự định sẽ kết thúc giai đoạn "ngủ đông" kể từ sau đợt siết chặt quản lý ngành công nghệ của Bắc Kinh vào năm 2021. Cả hai đều cho biết đang tìm kiếm cơ hội đầu tư vào các ứng dụng A.I. và robot của Trung Quốc.

Nhưng họ lại kém lạc quan hơn nhiều khi nói về nền kinh tế — tức là hình ảnh "Trung Quốc ảm đạm".

10 vị giám đốc điều hành, nhà đầu tư và nhà kinh tế học được New York Times phỏng vấn đều tin rằng những tiến bộ công nghệ sẽ không đủ sức kéo đất nước thoát khỏi khó khăn kinh tế. Ngành sản xuất tiên tiến chỉ chiếm khoảng 6% tổng sản lượng của Trung Quốc, nhỏ hơn rất nhiều so với bất động sản, vốn đóng góp khoảng 17% GDP ngay cả sau khi đã giảm tốc mạnh.

Khi được hỏi liệu Trung Quốc có thể thắng Mỹ trong cuộc chiến thương mại hay không, không một ai trả lời có. Nhưng tất cả đều đồng tình rằng ngưỡng chịu đựng của Trung Quốc cao hơn nhiều.

Người Mỹ đã từng ghen tỵ

Không khó để hiểu được sự lo lắng của người Mỹ, những người từng thất vọng trước sự chật vật của đất nước mình trong sự ganh đua về xây dựng và sản xuất với Trung Quốc.

Trung Quốc đã xây dựng nhiều tuyến đường sắt cao tốc hơn phần còn lại của thế giới cộng lại, triển khai số robot công nghiệp trên 10.000 công nhân sản xuất nhiều hơn bất kỳ quốc gia nào trừ Hàn Quốc và Singapore, và hiện đang dẫn đầu toàn cầu về xe điện, pin mặt trời, drone cùng nhiều ngành công nghiệp tiên tiến khác.

Nhưng khi công chúng kinh ngạc trước những "phép màu" của Trung Quốc, cần phải đặt câu hỏi: cái giá mà họ phải trả là gì?

Mô hình đổi mới từ trên xuống của Trung Quốc, vốn phụ thuộc lớn vào trợ cấp và đầu tư của chính phủ, đã cho thấy có một số bất cập.

Giống như dư thừa trong lĩnh vực bất động sản từng gây ra khủng hoảng ở Trung Quốc, tình trạng dư thừa năng lực công nghiệp đã làm trầm trọng thêm sự mất cân bằng kinh tế và dấy lên câu hỏi về tính bền vững của mô hình, đặc biệt nếu các điều kiện vĩ mô trở nên tồi tệ hơn.

Ngành công nghiệp xe điện cho thấy rõ sự đối lập của hai bộ mặt Trung Quốc. Năm 2018, quốc gia này có gần 500 nhà sản xuất xe điện. Đến năm 2024, chỉ còn lại khoảng 70.

Trong số các nạn nhân có Singulato Motors, một start-up đã huy động được 2,3 tỷ USD từ các nhà đầu tư, bao gồm cả chính quyền địa phương ở ba tỉnh. Sau tám năm, công ty này đã không thể giao được một chiếc xe nào và phải nộp đơn xin phá sản vào năm 2023.

Chính phủ Trung Quốc chấp nhận sự đầu tư vào các sáng kiến ưu tiên về đổi mới, đôi khi góp phần gây ra tình trạng dư thừa công suất. Điều này lại vô tình khiến các lĩnh vực khác thiếu hụt nguồn hỗ trợ.

"Chỉ riêng đổi mới công nghệ không thể giải quyết được những mất cân bằng kinh tế mang tính cấu trúc hay áp lực giảm phát theo chu kỳ của Trung Quốc," Robin Xing, kinh tế trưởng về Trung Quốc tại Morgan Stanley, nhận định trong một báo cáo nghiên cứu.

"Trên thực tế, những tiến bộ công nghệ gần đây có thể củng cố niềm tin của các nhà hoạch định chính sách vào con đường hiện tại, làm gia tăng nguy cơ phân bổ sai nguồn lực và vốn."

Mục tiêu của Trung Quốc về tự chủ công nghệ và năng lực công nghiệp có thể sẽ không giúp nước này giải quyết những thách thức lớn nhất: thất nghiệp, tiêu dùng yếu và sự phụ thuộc vào xuất khẩu, chưa kể đến cuộc khủng hoảng nhà ở.

Theo số liệu chính thức, tỷ lệ thất nghiệp ở thành thị của Trung Quốc là 5%, không tính lao động nhập cư thất nghiệp. Tỷ lệ thất nghiệp ở thanh niên là 17%. Các con số thực tế được cho là cao hơn nhiều. Chỉ riêng mùa hè này, các trường đại học Trung Quốc sẽ cho ra trường hơn 12 triệu sinh viên mới tìm việc.

Bắc Kinh đang cố gắng giảm nhẹ tác động của cuộc chiến thương mại nhưng ảnh hưởng đã rất rõ ràng. Trong tháng 4, các nhà máy Trung Quốc đã trải qua đợt sụt giảm hàng tháng mạnh nhất trong hơn một năm, trong khi các lô hàng sang Mỹ giảm 21% so với cùng kỳ năm trước.

Tất cả những hậu quả kinh tế này đè nặng lên vai những người như anh Trần, một cựu thủ thư đại học tại một siêu đô thị ở miền nam Trung Quốc.

Anh Trần đang sống trong "Trung Quốc ảm đạm". Anh không còn đi những chuyến tàu cao tốc vốn được ca ngợi vì giá vé đắt gấp năm lần xe buýt. Thậm chí đi máy bay đôi khi còn rẻ hơn.

Anh mất việc vào năm ngoái vì trường đại học nơi anh làm việc, một trong những trường hàng đầu cả nước, bị thiếu hụt ngân sách. Nhiều cơ quan nhà nước đã phải cắt giảm nhân sự vì nhiều chính quyền địa phương, ngay cả ở những thành phố giàu có nhất, cũng đang gặp khó khăn tài chính.

Vì đã ở độ tuổi cuối 30, Trần bị xem là quá lớn tuổi cho hầu hết các vị trí công việc. Anh và vợ đã từ bỏ ý định mua nhà. Giờ đây, với cuộc chiến thương mại, anh dự đoán nền kinh tế sẽ còn suy yếu hơn nữa và cơ hội việc làm của anh sẽ càng thêm mờ mịt.

"Tôi phải chi tiêu cẩn trọng hơn nữa," anh nói với New York Times. "Giờ đây, mọi thứ phải đắn đo từng đồng."